Alzheimerbelirtileri nelerdir, nasıl anlaşılır? Hastalığınseyri nasıl ilerliyor? Alzheimer’dankorunmak için neler yapmalı? Hastalığıntedavisi var mı? Sondönemde çıkan ilaçlar ile ilgili neler söylenebilir? TürkiyeAlzheimer Derneği neler yapıyor?

Tüm bu soruların cevaplarını ve daha fazlasını Türkiye’deAlzheimer konusunda sayılı uzmanlardan birisi olan Türkiye Alzheimer DerneğiBaşkanı Prof. Dr. Başar Bilgiç ile konuştuk. Başar Bilgiç’in açıklamalarışöyle;

“Türkiye’de700 bin üzerinde Alzheimer hastası var.”

Yaşam süremiz uzuyor ama insanlık fiziksel ve mentalolarak buna tam adapte olabilmiş değil. İleri yaşta insanlar birçok zihinsel vefiziksel problemlerle karşılaşıyor. Yaşlı nüfusun artması ile Alzheimertoplumda daha görünür oldu. Avrupa ile benzer görülme sıklığı rakamlarınasahibiz. Ülkemizde 1 milyon, tüm dünyada ise yaklaşık 50 milyon bunama hastasıvar ve bunların yarıdan fazlası Alzheimer. Tüm dünyada bunamaya en fazla yolaçan hastalık Alzheimer. 2050 yılında tüm dünyada 150 milyon bunama hastası olacağıöngörülüyor. Türkiye’de 700 bin üzerinde Alzheimer hastası var, diğer bunamalarıda eklersek 1 milyona yakın kişiden bahsediyoruz. 70’li yaşlar en çok Alzheimergörülen yaş grubu. Dünyada ortalama yaşam süresi uzuyor, yaşlı nüfus artıyor.Biz de nüfusu hızla yaşlanan ülkelerden biriyiz ve dolayısıyla bu hastalıkdiğer ülkeler gibi bizim için de geleceğin en büyük sağlık sorunlarından biriolacak gibi görünüyor.

Alzheimernedir, nasıl anlaşılır?

Alzheimer, beyin dokusunu yavaş yavaş harap eden birbeyin hastalığı olarak tanımlanabilir. Henüz tam olarak çözülmeyen bir nedenlebeyin hücreleri ölüyor, beyin dokusu azalıyor, damarlar daralarak tıkanıyor vebeyin küçülmeye başlıyor. Ortalama 10 yıl içerisinde beyin 1,5kg dan 1,2 kg adüşüyor yani 300 gr kadar kayıp oluyor. Bu süreçte beyin hücreleri yaninöronlar azalıyor, zihinsel sorunlar ortaya çıkıyor. Hasta önce yakın geçmişedair olayları unutmaya başlıyor. İlerleyen evrede ise çok eski anılarını daunutur hale gelip yakınlarını bile tanıyamayabiliyor. Yön bulma sorunları,muhakeme sorunları, konuşma, yürüme bozuklukları, psikiyatrik sorunlar, idrartutamama, uyuyamama gibi birçok bulgu unutkanlığa ekleniyor. Unutkanlığın gözeçarptığı erken dönemde mutlaka bir uzmana görünmeli. Ayrıcason gelişmelerle birlikte artık kan testleri, kan analizleri ile de Alzheimerteşhis edilebilir.

Alzheimerhastalık süreci nasıl ilerliyor

Alzheimer hastasının beynindeki değişikliklerunutkanlığın başlamasından 20 yıl önceye kadar dayanıyor. Alzheimer’dagözlemlenen unutkanlık hemen herkeste görülen doğal unutkanlıktan farklı. Hastabaşlangıçta yakın zamanı unutmaya başlıyor ve tekrar tekrar aynı sorularısorabiliyor. Örneğin “Yarın öğleden sonra pazara gideceğiz” denilen bir hasta pazarahangi gün saat kaçta gidileceğini defalarca sorabiliyor çünkü kendisine verilencevabı hafızasına kaydedemiyor. Buna karşın 40 yıl öncesinin tüm detaylarınıhatırlayabiliyor ama tabii hastalık ilerledikçe bu anılarda kaybolmayabaşlıyor. Unutkanlıktan sonra ise yön bulma etkileniyor. Başlangıçta iyi bilmediğiyerlerde kaybolan hastalar zamanla evlerini bile bulamaz hale geliyor. Bazıvakalarda hastalık ilerledikçe psikolojik sorunlar da ortaya çıkıyor. Hastaagresif tavırlar, kıskançlık ve bazı anlamsız aşırı reaksiyonlargösterebiliyor. Son aşamada ise yürüyemez hale gelen hasta ömrünü yatalakolarak tamamlıyor. Bu süreç genellikle 10-15 yıllık bir süreyi kapsıyor.

Alzheimer’dannasıl korunuruz?

Araştırmalara göre Alzheimer’dan koruyan en önemlifaktör eğitim ve sosyalleşme. Eğitim seviyesi yükseldikçe Alzheimer görülmesıklığı azalıyor. Dolayısıyla eğitim seviyesinin daha düşük olduğu kırsaldadaha yaygın görülmekte. Böylece eğitimin bir yararı daha ortaya çıktıdiyebiliriz. Araştırmalara göre sosyallik koruyucu bir etken, sosyal ilişkilerbeyindeki bağlantıları güçlendiriyor. Sosyal etkileşimli meslekler dahadirençli. Ek olarak kalbe zararlı her şey Alzheimer için de etken. Yani kalbikorumak aynı zamanda Alzheimer için de bir önlemdir diyebiliriz. Ortayaşlardaki işitme sorunları da Alzehimer için bir risk. Bu nedenle işitmesorunu varsa bu araştırılmalı ve gerekirse cihazlar kullanılmalı. Akdeniz tipibeslenme de koruyucu. Orta yaşlarımızı şişman olarak geçirmemeli, fizikselegzersizler ihmal edilmemeli. Boş zamanlarımızı entelektüel faaliyetler iledoldurmak da koruyucu olacaktır.

Nedeniçözülemedi, tam tedavisi henüz yok

Alzheimer henüz tedavisi mümkün olmayan ölümcül birbeyin hastalığı, maalesef hastalığın nedeni tam anlaşılamadığından düğüm birtürlü çözülemiyor. Ne kadar yaşlıysak o kadar risk altındayız fakat Alzheimeryaşlılığın doğal bir sonucu olarak tanımlanamaz, yani her yaşlanan bu hastalığayakalanmıyor, 100 yaşın üstünde gayet sağlıklı insanlar var. Bukonuda farklı ülkelerde çalışmalar yapılıyor fakat hastalığın nedeninin tam anlaşılamamışolması çözüm üretmeyi de zorlaştırıyor. Akademik çevrelerdehastalığın nedenleri konusunda farklı görüşler mevcut. Elbette birçokhastalıkta olduğu gibi yoğun tedavi ve ilaç çalışmaları yapılıyor. Etkili birtedavinin önümüzdeki yıllar içinde bulunması sürpriz olmayacaktır. Günümüzdemevcut tedaviler ile hastaya ancak daha konforlu bir yaşam, kaliteli birhastalık süreci sunulabiliyor.

Alzheimarilaçlarının etkinliği ispatlanmış değil

Yakın zamanda ABD’de Aducabumab isimli Alzheimer ilacısıra dışı bir onay aldı. Beyinde biriken amiloid isimli proteini temizleyen builaç ortada tatmin edici bir veri yokken Amerikan İlaç Otoritesi (FDA) ilaçiçin onay verdi. Ama ilacın geliştirici şirkete de 2030’a kadar ilacınhastalardaki yararlı etkilerini bilimsel çalışmalar ile gösterme şartı koştu.FDA karar alırken, Alzheimer tedavisi olmayan bir rahatsızlık olduğundan dolayıhastaların muhtemel etkili bir tedaviden mahrum kalmamasını gözettiğinibildirdi. Buna karşın bu ve benzeri ilaçlar maalesef aşırı pahalı fiyatlanıyorve bu da ilaca erişimi çok kısıtlı hale getiriyor. Milyonlarca insanıilgilendiren bu ve benzeri tür hastalıklarda yeni bir ilaç piyasaya çıkacaksamakul bir fiyata sahip olmak zorunda. Bu konuda ilaç firmalarına da büyüksorumluluk düşüyor.

Alzheimergenetik mi?

Günümüzde Alzheimer hastalığına yol açan 3 adet gen bozukluğunubiliyoruz. Bu gen bozukluklarına bağlı Alzheimer hastalıkları, tüm toplamınyüzde 5’ini oluşturuyor. Bu gen bozukluğuna bağlı vakalar kendisini erkendiyebileceğimiz 50 yaş civarında belli ediyor. Bozuk genler dışında bazı genlerde bunama riskini arttırıyor. Bu kapsamda tanımlanmış bilinen birçok gen var.Bu konuda da sürmekte olan araştırmalar var.

Pandemietkisi

Pandeminin Alzheimer üzerinde etkisini bundan 15-20yıl sonra daha net görebileceğiz. Pandemi başlangıcında uzun süre yaşlıvatandaşlarımızı izole ettik. Araştırmalara göre sosyallik bunamaya karşıkoruyucu ciddi bir etken. Aktif bir sosyal hayat yaşadığınızda beyninizdeki hücrelerbirbirleriyle daha güçlü iletişim kuruyor. Ayrıca insanlar Covid kapmaendişesiyle hastanelerden uzak durdu ve bu da erken teşhisi önledi. Bir diğernokta ise, Koronavirüsün beyinde Alzheimer hastalığını tetikleyebildiğine dairlaboratuvar verileri var. Eğer bu doğru ise pandemiden yıllar sonra birAlzheimer patlaması yaşanabilir.

Alzheimer’ınuyku ile ilişkisi

Beyinde biriken ve Alzheimer’a yol açan proteinler uyurkentemizleniyor. Beyin hücreleri arasındaki bağlantı uykuda güçleniyor. Sağlıklıbir uyku güçlü anılar için çok önemli. Kişiden kişiye değişmekle birlikte ortalama7 saatlik sağlıklı uyku ideal olarak tanımlanabilir. Uyku sorunu yaşayanlardaAlzheimer daha yaygın görüldüğü araştırma sonuçlarına yansıyan bir gerçek.

TürkiyeAlzheimer Derneği

Türkiye Alzheimer Derneği 1997 yılında hasta yakınlarıve hekimlerin bir araya gelmesiyle kuruldu. En önem verdiğimiz konu Alzheimerkonusunda farkındalık yaratmaktır. Toplumumuzda pek bilinmeyen bu hastalığıherkese tanıtmak ve dikkat çekmek istiyoruz. Alzheimer hastaları ve yakınlarıiçin birçok proje uygulamaya koyarak “Ulusal AlzheimerStratejisi” oluşturduk. İstanbul, Konya, Mersin gibi şehirlerde hayatageçirdiğimiz “Gündüz Yaşam Evi” modeli çok ilgi çekti hatta örnek alınarak farklışehirlerde de kuruldu. “Alzheimer Kreşleri” gibi düşünülebilecektesislerde hastalar sosyalleşiyor, yaşamın içinde kalıyor, yakınları ise birazdinlenme imkanı buluyor. Bir amacımız da hasta yakınlarını bir araya getirerekbilgilendirmek ve deneyimlerini paylaşabilecekleri bir ortam yaratmak. Ayrıcason dönemde İzmir şubemizin öncülüğünde “Dijital Torun Projesi” ile gönüllügençler ile hastaları sanal ortamda bir araya getiriyoruz.

AlzheimerKongresi 29 Eylül’de Eskişehir’de

Türkiye Alzheimer Derneği tarafından 29 Eylül-2 EkimPerşembe tarihleri arasında Eskişehir’de 12. Alzheimer Kongresi düzenlenecek. Kongredeyurt dışından ve ülkemizden bilim insanları güncel gelişmeler, ilaç çalışmalarıhakkında bilgi paylaşımında bulunacaklar. Alzheimer ile sağlıklı uyku ilişkisi,Alzheimer beslenme ilişkisi gibi konular da masaya yatırılacak. Bilim insanlarıAlzheimer hastalığıyla bağlantılı çalışmalarını birbirleriyle paylaşma vedeğerlendirme imkanı bulacaklar.