Tüm dünyayı yaklaşık bir yıldır etkisi altına alan Covid-19’dan korunmak ve virüsün toplumda yayılmasını önlemek için maske, mesafe ile temizlik kurallarına uymak büyük önem taşıyor. Bu önlemlerle birlikte toplumun aşılanması ve Covid- 19’a karşı bağışıklık oluşturulması en önemli öncelikler arasında yer alıyor. Koronavirüs bağışıklığı konusunda uzun süredir yapılan çalışmalar sonucu onaylanan aşılar sayesinde kişinin hem kendisini koruma altına alması hem de başkalarına hastalığı bulaşma riskinin önlenmesi amaçlanıyor. Memorial Şişli Hastanesi İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Dr. M. Servet Alan, Covid- 19 aşısı hakkında merak edilen soruları yanıtladı

Covid 19 aşısı ile ilgili halk arasında yaygınlaşan zararı olduğu yönündeki bütün söylemlere tek tek cevap verdi. Merak edilen aşı ile ilgili yapılan bilgilendirmede, vatandaşların rahatlıkla aşı yaptırabileceklerine dikkat çekildi.

İşte aşı ile ilgili herkesin merak ettiği, kafasında oluşan soru işaretlere tek tek Memorial Sağlık’tan cevap;

Aşılar hastalıktan nasıl koruyor?

Aşılar doğal savunma mekanizmalarını uyararak, kişilerin hastalıklardan korunmasını sağlıyor.

Aşılar tehlikeli midir?

Aşılar genel olarak son derece güvenlidir. Yan etkiler seyrek olarak görülür. Aşılar sayesinde milyonlarca ölüm veya sakatlık önlenir. Yan etkilerin çoğu aşı yerinde küçük rahatsızlıklardır. Hafif yan etkiler 1-30 sıklığında görülebilir. Ateş, yaygın döküntü, ağrılar nadir olarak görülür. Ölüm ve sakatlıklar çok nadirdir ve genellikle alerjiye bağlıdır. Hastanın ciddi alerjisi varsa bunu belirtmesi önemlidir. Ağır alerji öyküsü olanlar saptanarak bu tabloların çoğu önlenebilir.

Aşı olurken bildirilmesi gereken risk yaratabilecek durumlar nelerdir?

Aşı olurken gebelik, bağışıklığı baskılayan AIDS gibi hastalıklar ve bağışıklığı baskılayıcı ilaçların kullanılması, alerji gibi durum ve hastalıkların mutlaka bildirilmesi gerekir.

Covid-19 aşısı hastalıktan korur mu?

Covid-19 aşıları hem bizi hem başkalarını hastalıktan koruyabilir ve çok sayıda hayatı kurtarabilir. Aşılar hastalıkları önleyebilir veya daha hafif seyretmelerini sağlayabilir. Aşıların sağladığı bağışıklığın yararları ve Covid-19 infeksiyonunun ciddi riskleri değerlendirildiğinde mümkün olan en kısa zamanda aşı olmak en doğru karar olarak öne çıkmaktadır. Maske, mesafe ve temizlik hastalığın yayılmasını önlemek için çok önemlidir, fakat hastalığın toplumda yayılmasının, ağır hastalık ve ölüm gibi ciddi etkilerinin önlenmesinde tek başlarına yeterli değildir. Temizlik sağlığın korunmasında en önemli yardımcımızdır ve hep öyle olacaktır. Buna ek olarak, aşı olsak da bir süre daha maske, mesafe ve temizlik önlemlerinin tümüne uymak gerekecektir. Covid-19 aşıları bağışıklık sistemimizi eğitecek ve gerçek virüsle karşılaştığında gerekli savaşı etkin bir şekilde vermesini sağlayacaktır. Eğer toplumun yeterince geniş bir bölümü aşılanarak Covid-19’a bağışık olursa, hastalığın başkalarına geçişi azaltılabilir. Bu sayede çok sayıda yaşam kurtarılabilir. Sonuç olarak, virüsler bundan önceki salgınlarda ve Covid-19 salgınında görüldüğü gibi çok farklı coğrafyalarda hızla yayılıp, tüm dünya için ciddi bir tehdit oluşturabiliyor. Bu nedenle kendinizi, sevdiklerimizi, toplumu ve tüm dünya insanlarını koruyabilmek için aşı olmak gerekir.

Covid-19 aşılarının hangileri hazır?

Covid-19 aşıları için çok sayıda çalışma devam etmektedir. Onaylanan aşılardan ikisi (Sinovac ve Biontech/Pfizer) ülkemizde kullanıma girmiş durumdadır. Çin’de üretilen Sinovac şirketinin aşısı CoronaVac inaktive bir aşıdır, 28 gün arayla iki kez uygulanmaktadır. Daha geleneksel, onlarca yıldır çeşitli aşıların üretildiği bir yöntemle üretilmiştir. Virüsün çoğaltılması ve sonrasında etkisiz hale getirilmesi ile üretilen ölü, tam virus aşısıdır. Ölü virusla karşılaşan bağışıklık sistemi bunu gerçek bir tehdit olarak algılar, virüsü tanır. Antikor ve diğer koruyucu mekanizmaları harekete geçirir. Sinovac aşısı buzdolabında 2-8oC’da saklanabilmektedir.

Bionthec/Pfizer aşısı Almanya-Amerika Birleşik Devletleri kaynaklı bir aşıdır. 28 gün arayla iki kez uygulanmaktadır. Aşı kapsül içinde mRNA içerir. mRNA insan hücresi içinde virüse ait proteinlerin üretilmesini sağlamaktadır. Bağışıklık sistemimiz harekete geçer, bu antijenleri tanır, antikor olarak adlandırılan koruyucu maddeler üretir. mRNA insan hücre çekirdeğine girmez ve hızla inaktive olur. RNA aşılarının RNA’nın dayanıksız bir yapıya sahip olması nedeniyle çok soğuk koşullarda saklanması gerekmektedir. Bionthec/Pfizer aşısı -70oC’de 6 ay, kendi özel koruma kaplarında 15 gün, buzdolabında ise 5 gün saklanabilir. ABD’de üretilen ve diğer bir mRNA aşısı olan Moderna şirketinin aşısı -20oC’da saklanabilmektedir.

Hem Sinovac, hem Bionthec/Pfizer aşıları bugüne kadar yapılan çalışmalarda güvenli ve etkili bulunmuştur. Her iki aşı da canlı virus içermez ve Covid- 19 hastalığına yol açması mümkün değildir. Aşı sonrası etkinliğin ne kadar sürdüğü bilinmemektedir. Biontech/Pfizer aşısının ikinci dozdan 7 gün sonra 95, 65 yaş üzerindekilerde 94 etkili olduğu görülmüştür. Sinovac aşısının da 90’ın üzerinde etkili olduğu bildirilmektedir. Her iki aşı için ülkemizde de klinik çalışmalar yapılmıştır.      

Covid-19 geçirenler de aşı olmalı mı?

Covid-19 infeksiyonu geçirenlerin bir bölümünün yeniden infeksiyonu geçirebildiği bilinmektedir. Hastalığı geçirmek veya aşı olmanın kişiyi ne kadar uzun bir süre koruduğu henüz tam olarak bilinmemektedir. Covid-19 geçirdikten ne kadar sonra aşı yapılabileceği konusunda Sağlık Bakanlığı’nın açıklamalarını izlemek gerekmektedir.

Aşı sonrası yan etki görülme olasılığı var mı, yan etkisi var normal mi?

Covid-19 aşıları sonrasında aşının yapıldığı yerde ağrı, ateş, halsizlik gibi belirtiler görülebilir. Bunlar vücudun aşıya karşı gösterdiği tepkinin doğal bir sonucudur ve genellikle bir süre sonra kendiliğinden düzelecektir. Aşının etkinliğini nasıl etkileyecekleri şu an bilinmediği için yan etkilerin görülmemesi için önceden ilaç kullanılması önerilmemektedir. Yan etkiler ortaya çıkarsa buna yönelik ilaçlar kullanılabilir. Aşılara bağlı ciddi yan etkiler genellikle alerjik ve nadirdir. Ciddi alerjisi olanlar bunu mutlaka aşı öncesinde bildirmelidir.

Aşı olduktan sonra da korunma önlemlerine devam edilmeli mi?

Tüm dünyada yaygın bir salgınla karşı karşıyayız. Aşının hastalığı önemli oranda önlediği bilinmektedir fakat bulaşmayı ne kadar ve ne süreyle önlediği zaman içinde ortaya çıkacaktır. Aşı olanlar ve hastalığı geçirenler de maske, mesafe ve hijyen kurallarına mutlaka uymaya devam etmelidir.

Covid-19 aşısı çocuklara da yapılmalı mı?

Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de Covid-19 aşısı ilk önce sağlık çalışanları ve ileri yaştaki bireylere uygulamıştır. Hastalığın ağır seyretmesi riski olan kanser hastaları ve kronik rahatsızlıkları olan kişilerin de aşılanmasına başlanmış durumdadır. Çocuklara aşının uygulanıp uygulanmayacağı ve bunun ne zaman olması gerektiğini öğrenmek için Dünya Sağlık Örgütü gibi kuruluşlar ve Sağlık Bakanlığı yetkililerinin yapacağı açıklamaların takip edilmesi gerekmektedir.

Biontech aşısı mı Sinovac aşısı mı daha etkili?

Tüm dünyayı etkisi altına alan COVID-19 salgın hastalığının önlenmesinde en önemli yardımcımız aşıdır. Yapılan çalışmalar sonucunda COVID-19 hastalığına karşı çeşitli aşılar geliştirilmiştir. Bu aşılardan biri Biontech diğeri ise Sinovac’dır. Türk aşı araştırmalarında da üçüncü faz çalışmaları yapılmaya başlandığı bilinmektedir. Pfizer-Biontech aşısının hem ilk dozdan sonra koruyuculuğun başlaması hem de bulaşmayı engelleme açısından biraz daha etkili olduğu bilgisi bulunmaktadır. Biontech ve Sinovac aşıları ağır seyirli infeksiyonları ve ölüm olasılığını önemli oranda engellemektedir. Bu nedenle COVID-19 aşılarından hangisi size uygunsa mutlaka yaptırmanız önerilir.

Biontech, m-RNA aşısı kısırlaştırır mı?

Aşılar kısırlığa neden olmaz. Diğer aşılarda olduğu gibi COVID-19 aşılarında da bu yönde bir bulgu ya da bilgi bulunmamaktadır.

COVID-19 aşılarının yan etkileri var mı, varsa nelerdir?

Tüm aşılar korumayı amaçladıkları mikroorganizmaları vücuda tanıtırken bazı istenmeyen yan etkiler görülebilir. Aşılara bağlı olarak aşının uygulandığı yerde veya genel bazı yakınmalar olabilir. Aşı sonrası kolda, aşının uygulandığı yerde kızarıklık, şişlik, ya da ağrı gibi yakınma ve bulgular ortaya çıkabilir. Ancak bu yakınmalar aşının yapıldığı yere soğuk uygulama yapılarak en aza indirilebilir. Ayrıca gerekiyorsa parasetamol alınabilir. Aşı, bazı kişilerde de hafif ateş, titreme, halsizlik, kas ağrısı, baş ağrısı gibi yan etkilere neden olabilir. Bunlar aşı sonrasında görülebilen, vücudumuzun aşıya verdiği yanıta bağlı belirtilerdir. Bu yakınmalar için de parasetamol kullanılabilir.

Alerji hikayesi olan kişilerde aşının yan etkileri daha mı ağırdır?

Ciddi yan etkiler genellikle alerjik reaksiyonlara bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Ciddi alerjisi olan kişilerin aşı olurken mutlaka bunu doktoruna bildirmesi ve buna yönelik önlemlerin alınarak aşının yapılması gerekmektedir. Bir aşıya karşı ilk uygulamada çok şiddetli, anafilaksi olarak tanımlanan alerjik reaksiyonlar gelişmişse aynı aşı tekrar uygulanmamalıdır. Bu durumu doktorunuz değerlendirerek size yapmanız gerekenler hakkında detaylı bilgi verecektir. Ciddi alerjiler gibi yan etkiler çok seyrek ve genellikle aşı uygulandıktan kısa bir süre sonra görülmektedir. Bu nedenle aşı sonrasında 15 ile 30 dakika aşının uygulandığı sağlık kuruluşunda beklenmesi gerekmektedir.

Aşıların uzun dönem sonuçları bilinmiyor, etkileri ne olabilir?

COVID-19 hastalığı 2019 sonu, aşıları ise 2021 yılı başında hayatımıza girmiştir. Bu nedenle hastalığın ve aşıların uzun dönem sonuçları için beklemek gerekir. Bununla birlikte aşıların olumsuz etkileri genellikle erken dönemde görülmektedir. Bu nedenle uzun dönemde farklı bir istenmeyen etki olmayacağı düşünülmektedir. COVID-19 aşılarının hastalığın ve buna bağlı ölümlerin önlenmesindeki yararları olası istenmeyen etkilerin çok üzerindedir.

m-RNA aşıları genetiğimizi değiştirir mi?

m-RNA çok kısa ömürlü bir moleküldür. Aşılamadan kısa süre sonra planlanan etkisini oluşturup parçalanır.  m-RNA hücre çekirdeğine girmez. Genetiğimizi değiştirdiği yönünde herhangi bir bulgu bulunmamaktadır.

Birinci aşıdan sonra ikinci dozu farklı bir aşıyla yapabilir miyim?

COVID-19 aşılarında şu anda birinci dozdan sonra ikinci dozu farklı bir aşıyla yapma seçeneği sunulmamaktadır. Tüm dünyada aynı aşıyla ikinci dozun yapılması önerilmekte ve bu şekilde uygulanmaktadır.

Aşının kanda pıhtılaşmaya neden olmaması için kan sulandırıcı ilaçlar alınmalı mı?

Pıhtılaşmaya neden olduğu düşünülen aşılar ülkemizde kullanılmamaktadır. Aşının pıhtılaşma yapması olasılığına karşı kan sulandırıcı olarak adlandırılan ilaçların kullanılması önerilmemektedir.

Aşı oldum, testim pozitif çıkar mı?

COVID-19 aşıları, COVID-19 hastalığına karşı bağışıklık oluşturur. Bunun önemli bir parçası da IgG ve IgM sınıfından antikorlardır. Aşı sonrası antikor testleri, yani virüsle karşılaştığımızı gösteren testler pozitif bulunabilir. Hastalığın tanısı için altın standart olan PCR testleri, yani virüsün genetik maddesini gösteren testler ise pozitif bulunmaz.

Yumurtaya, penisiline, toza, kediye alerjim var, aşı olabilir miyim?

Çeşitli alerjileri olan hastalar bu bilgileri aşı için başvurduklarında sağlık çalışanlarına mutlaka bildirmelidir. COVID-19 aşısının üretiminde yumurta kullanılmamaktadır. Bu alerjiler aşı olmaya engel değildir. Alerjisi olan kişiler aşı sonrasında sağlık kuruluşunda 15-30 dakika beklemelidir.

Aşı sonrası banyo yapabilir miyim?

COVID-19 aşısı olan kişiler isterlerse aşı sonrasında banyo yapılabilir.

Aşı sonrası nasıl besleneyim?

COVID-19 aşıları sonrası yiyeceklerle ilişkili aşıya özel herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır. Aşı olan kişi rutin beslenme alışkanlıklarını devam ettirebilir.

Gebelik ve emzirme döneminde aşı yapılabilir mi?

Gebelik döneminde COVID-19 hastalığına yakalanan anne adayları bu hastalığı daha ağır geçirebilir. Aşı konusunda karar verilirken COVID-19’la temas olasılığı, hastalığın ciddi seyretme riski, aşının bilinen yararları ve gebelikte aşının güvenilirliğine ilişkin kısıtlı fakat giderek güçlenen bilgiler değerlendirildiğinde özellikle COVID-19’u ağır geçirme riski yüksek olan gebelere kendi istekleri halinde aşı uygulanması önerilmektedir. Aşının gebeliğin ilk üç ayında uygulanmaması tercih edilmektedir.

Sinovac mı Biontech mi?

Sinovac inaktive virüs içeren bir aşıdır ve on yıllardır aşı üretilen yöntemlerle üretilmektedir. Biontech ise m-RNA yani daha yeni bir teknoloji kullanılarak üretilmektedir. Her iki aşı da özellikle ciddi infeksiyonları ve ölümleri engellemekte çok etkilidir. Biontech aşısının koruyucu etkinliği birinci dozdan 2 hafta sonra başlamakta ve daha güçlü görünmektedir. Geleneksel aşı isteyenler Sinovac, yine etkili bir aşı isteyenler Biontech aşısı olabilirler. Toplum bağışıklığını oluşturabilmek için hızlı bir şekilde toplumun büyük çoğunluğunun aşılanması gerekir. Hangi aşı size uygun geliyor ve hangisine ulaşabiliyorsanız bir an önce aşılanmanız önerilir.

Üçüncü doz aşı gerekli mi?

Aşı sonrası koruma ne kadar sürüyor, üçüncü doz COVID-19 aşısı uygulanacak mı gibi soruların yanıtı için araştırma sonuçlarını ve Sağlık Bakanlığı açıklamalarını beklemek önemlidir. Grip aşısı gibi COVID-19 aşısının da her yıl uygulanması gerekebilir. Bunu, yapılacak araştırmalar ve sonuçları gösterecektir.

Aşı öncesi ağrı kesici alınmalı mı?

Ağrı kesicilerin aşının etkinliğini nasıl etkileyeceği bilinmediği için önceden bu ilaçların kullanılması önerilmez.

Alerjisi olanlar aşı yaptırabilir mi?

Aşının birinci dozunda alerjik reaksiyon ortaya çıkanlar bunu doktoruyla paylaşarak ikinci doza karar vermelidir. Yumurta, penisilin gibi başka maddelere alerjisi olanlar aşı olabilirler. Alerji gibi istenmeyen etkilerin ortaya çıkması durumuna karşı önlem amacıyla aşı olduktan sonra 15-30 dakika sağlık kuruluşunda beklenmesi önerilmektedir.

Aşıların mutant virüslere karşı etkileri azaldı mı?

Şu anda kullanılmakta olan aşılar, özellikle iki doz uygulandığında mutant virüslere bağlı enfeksiyonlara karşı da koruma sağlamaktadır. Varyant virüslerin tetkik, tedavi ve aşıdan kaçabilmesi için ciddi genetik farklılıklar olması gereklidir. Şu anda böyle bir durum söz konusu değildir.

Aşı olanlar nelere dikkat etmeli?

Aşı olan kişilerin öncelikle 15-30 dakika arasında aşı oldukları sağlık kurumlarında beklemeleri gerekmektedir. Bunun dışında aşının uygulandığı yerde yan etkiler ortaya çıkarsa aşının yapıldığı yere soğuk uygulamalar yapabilir, parasatemol kullanılabilirler. Daha ciddi yan etkiler ya da alerjik rahatsızlıkları ortaya çıkan kişilerin ise bir sağlık kurumuna başvurması ve tedavi alması, gözlem altında tutulması gerekebilir.

Aşı olanlar ciddi yan etki durumunda ne yapmalı?

Aşı sonrasında şiddetli kaşıntı, bayılma, kusma, ciddi alerjik reaksiyon, hırıltılı solunum gibi çok ciddi bir yan etki söz konusuyla mutlaka en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Aşı sonrası ciddi yan etkiler genellikle ilk 30 dakika içinde ortaya çıkar. Bu nedenle aşıdan sonra 15-30 dakika sağlık kuruluşunda beklenmesi ciddi istenmeyen etkilerin çoğuna hızla müdahale edilmesini sağlayacaktır.

Aşı sonrası kardiyak problemler yaşadıklarını dile getiren kişiler bu durumda ne yapmalı?

Aşıdan sonra kalp problemleri çok nadir görülmektedir. Aşı sonrası ortaya çıkan kalp sorunları genellikle hafif ve geçicidir. COVID-19 hastalığına bağlı kalp hastalıkları ise çok daha sık ve daha ciddidir. Aşının yararları olası risklerin çok çok üzerindedir. Bununla birlikte, aşı sonrası kardiyak sorunlar yaşadığını düşünen kişiler hemen bir sağlık kuruluşuna başvurmalıdır.

Aşı sonrası kol ağrısı yaşayanlar neler yapmalı?

Aşı sonrası kolda aşının uygulandığı yerde ağrı en sık görülen istenmeyen etkilerdendir. Aşı bölgesine soğuk uygulama yapılabilir, parasatemol kullanılabilir.